Ο Γιώργος Γραμματικάκης μέσα από τα βιβλία του….
Επιμέλεια Χρύσα Παρίση
Η είδηση της απώλειας του συγγραφέα Γιώργου Γραμματικάκη γεμίζει με θλίψη την επιστημονική και λογοτεχνική κοινότητα αλλά και τους αναγνώστες που αγάπησαν και εκτίμησαν το έργο του.
Μέσα από το έργο του, με γνώση και φαντασία, με γλώσσα ζεστή και συχνά ποιητική, μας μύησε στα αινίγματα του σύμπαντος και στους θαυμαστούς τρόπους με τους όποιους η επιστήμη οδηγήθηκε στις πιο σπουδαίες κατακτήσεις της.
Ο Γιώργος Γραμματικάκης μπορεί να μην είναι πλέον ανάμεσά μας, αλλά οι σελίδες των βιβλίων του θα παραμείνουν ανοιχτές, περιμένοντας να ανακαλύψουν νέοι αναγνώστες τα μηνύματα, τις σκέψεις και τα συναισθήματα που έχει αφήσει πίσω του. Θα ζει αιώνια μέσα από τα έργα του, προσφέροντάς μας συνεχώς νέες ευκαιρίες για σκέψη, ανακάλυψη και έμπνευση.
Παρακάτω θα βρείτε μια περιεκτική συλλογή από τα βιβλία του συγγραφέα, με σύντομες περιγραφές:
ΚΟΜΗ ΤΗΣ ΒΕΡΕΝΙΚΗΣ
Το βιβλίο αυτό αφορά σε ένα πείραμα που έγινε πριν από 15 δισεκατομμύρια χρόνια. Ο επιστήμονας που το σχεδίασε δεν είναι πια τριγύρω για να εξηγήσει τι ακριβώς έκανε και κυρίως τι σκοπό εξυπηρετούσε. Ήταν δε τέτοιες οι συνθήκες και η θερμοκρασία του πειράματος, που καθιστούν ανέφικτη την επανάληψή του στα γήινα εργαστήρια. Το πείραμα αυτό ήταν η δημιουργία του ίδιου του σύμπαντος. Την μεγαλειώδη γένεση και την εξέλιξή του, είναι κατά πρώτο λόγο που επιχειρούν να περιγράψουν οι σελίδες που ακολουθούν
ΚΟΣΜΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ
Σε πρώτο επίπεδο, οι άξονες των «Κοσμογραφημάτων» είναι περίπου φανεροί: Η περιγραφή των σύγχρονων επιστημονικών επιτευγμάτων, γύρω από το Σύμπαν και την εξέλιξή του, και η σύνδεσή τους με τα προαιώνια ερωτήματα του ανθρώπου, τα θέματα παιδείας και του πολιτισμού, που συνιστούν τη σταθερή αγωνία του συγγραφέα, τέλος, κάποιες «πολιτικές», με την ευρύτερη έννοια, απόψεις, και η προσπάθεια να ιδωθεί το παρόν και το μέλλον, το Ελληνικό, με μια ματιά άλλη. Υπάρχει όμως και ένα άλλο επίπεδο, στο οποίο κινούνται τα «Κοσμογραφήματα». Ο συγγραφέας έχει την υποψία ότι, όπως σε όλες τις πράξεις ή τις σκέψεις της ζωής, είναι ο εσώτερος εαυτός του, γνωστός και ταυτόχρονα ανεξερεύνητος, νηφάλιος και ωστόσο κάπου της παραφοράς, ορθολογιστής αλλά και έτοιμος να παραδοθεί στη γοητεία των μυστικών φωνών – είναι αυτός, ο πολύπλοκος και αντιφατικός εαυτός, που ψιθυρίζει πίσω από τα κείμενα ή προσπαθεί να καλύψει τις λέξεις. Αυτό που ελπίζω είναι ότι ο αναγνώστης, ο καλός και ευγενικός αναγνώστης των «Κοσμογραφημάτων», τα νεύματα αυτά και τους ψιθυρισμούς θα αναγνωρίσει ως δικά του ότι κάπου και το δικό του εσώτερο άγαλμα απηχούν. Τότε η χειραψία του με τον συγγραφέα δεν θα είναι πια στα σκοτεινά, αλλά κάτω από το φως των άστρων και με μια αίσθηση διαφορετική του Κόσμου.
Η ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ
“Γεννήθηκα πριν από αιώνες αιώνων, σε έναν Χώρο όπου δεν υπήρχε χώρος, και σε έναν Χρόνο όπου δεν υπήρχε χρόνος. Με ένα περίεργο ωστόσο τρόπο, αισθάνομαι ότι προϋπήρχα της γενέσεώς μου. Κι ενώ από τότε όλα έχουν αλλάξει, εγώ αισθάνομαι ότι τίποτε δεν αλλάζει. Η παρουσία μου μετρά το αιώνιο.
Δεν αξίζει άλλωστε να συζητά κανείς για πράγματα -την γένεσή μου και την γένεση του Κόσμου- που προκαλούσαν ανέκαθεν διαμάχες. Αυτό που ενισχύει την αυτοπεποίθησή μου είναι ότι η παρουσία μου έμοιαζε πάντοτε πρωταρχική: στους μύθους ή σε ό,τι ονομάζεται επιστήμη, στα έργα των θνητών αλλά και στις θρησκείες, το φως έπαιζε πάντοτε ρόλο ιδιαίτερο. Κατά καιρούς πολλοί διερωτήθηκαν για την φύση του, και άλλοι πάλι έμειναν απλώς στον θαυμασμό και την αποδοχή… Εγώ λοιπόν, που είμαι το παλαιότερο, το αρχέγονο φως, ήρθε η ώρα να μιλήσω λίγο για τον εαυτό μου”.
Με αυτά τα λόγια αρχίζει την αυτοβιογραφία του το αρχέγονο φως, που η ανακάλυψή του το 1965 υπήρξε από τις σημαντικότερες στην ιστορία της κοσμολογίας. Πριν δώσει τον λόγο στο ίδιο το φως, ο γνωστός συγγραφέας της “Κόμης της Βερενίκης” και των “Κοσμογραφημάτων” παρουσιάζει τους θαυμαστούς τρόπους που μέσω του φωτός η επιστήμη οδηγήθηκε στις πιο σπουδαίες κατακτήσεις της: την θεωρία της σχετικότητας, την κβαντική συμπεριφορά του μικροκόσμου, τις σύγχρονες απόψεις για την γένεση και την εξέλιξη του Σύμπαντος. Δεν παραλείπει ακόμη να υπογραμμίσει την σημασία του φωτός για την ίδια την ζωή αλλά και την Τέχνη, ενώ αναφέρεται και στις φιλοσοφικές ή θρησκευτικές αντιλήψεις που συνοδεύουν το φως από τους αρχαίους χρόνους. Βιβλίο εύληπτο και πολυσήμαντο, η “Αυτοβιογραφία του φωτός” περιγράφει με απλά λόγια την συναρπαστική περιπέτεια της σύγχρονης επιστήμης, και απλώς ζητά από τον αναγνώστη να διαβαστεί “πρώτα με τον νου και, ύστερα ή παράλληλα, με την ψυχή”.
Η αρχική αίσθηση που αφήνει αυτός ο έξοχος πίνακας είναι ρεαλιστική και οικεία. Σε δεύτερη όμως ματιά, συνειδητοποιεί κανείς τον παράλογο χαρακτήρα του: Ένα φωτισμένο νυκτερινό σπίτι και οι αντικατοπτρισμοί του συνυπάρχουν με το γαλάζιο του ουρανού και το φως της ημέρας! Ο ίδιος ο Μαγκρίτ έδωσε την ακόλουθη ερμηνεία:
“Το τοπίο μας κάνει να σκεφτούμε τη νύχτα, ο ουρανός την ημέρα. Κατά τη γνώμη μου, αυτή η ταυτόχρονη παρουσία της ημέρας και της νύχτας έχει την δύναμη να εκπλήσσει και να γοητεύει. Αυτή τη δύναμη την ονομάζω ποίηση”.
Η επιλογή του εξωφύλλου στηρίχθηκε λοιπόν στην σχέση που έχει ο πίνακας με το φως, αλλά και στην έλξη που ασκούσε πάντα στον συγγραφέα ο ζωγράφος του. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Μαγκρίτ ζωγράφισε τρεις παραλλαγές της “Αυτοκρατορίας του φωτός”. Φαίνεται ότι πάλευε με το φως και προσπαθούσε να δαμάσει με τον χρωστήρα την αυτοκρατορία του…
ΈΝΑΣ ΑΣΤΡΟΛΑΒΟΣ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Σε άλλους καιρούς, ο αστρολάβος καθοδηγούσε τους ναυτικούς στα ταξίδια τους και αποκάλυπτε στους ανθρώπους τις κινήσεις των άστρων και τις φωτεινές αναλαμπές τους. Ο σύγχρονος αστρολάβος, που κρατά στα χέρια του ο αναγνώστης, δεν έχει διαφορετική φιλοδοξία. Το ταξίδι όμως που υπόσχεται κρύβει μεγαλύτερες εκπλήξεις και αναπάντεχες διαδρομές. Θα ξεκινήσει από τα θαυμαστά του Σύμπαντος, τους μακρινούς γαλαξίες και τους κομήτες, την αντιύλη και τις υπέρλαμπρες εκρήξεις αστεριών. Στη συνέχεια, θα αναζητήσει τις απαντήσεις που δίδει η σημερινή επιστήμη στα προαιώνια ερωτήματα του ανθρώπου: για την έννοια του χρόνου αλλά και την ύπαρξη εξωγήινης ζωής, για το μεγάλο πείραμα του CERN αλλά και την ανίχνευση του φαντασματικού νετρίνου στα θαλάσσια βάθη της Πύλου.
Η συμπόρευσή του όμως με τον αναγνώστη θα επιτρέψει στον αστρολάβο και μια διαφορετική περιήγηση. Εκείνην στον κόσμο του ανθρώπου και της Ζωής του. Πρώτα θα προσπαθήσει να ανιχνεύσει την οδυνηρή κρίση που κρατά σήμερα δέσμια την Ελλάδα και να εντοπίσει, στην πρόσφατη πορεία της, τις αιτίες των σημερινών δεινών, αλλά και τα επιτεύγματά της. Την περιήγηση θα ολοκληρώσει -με τη συμπόρευση του αναγνώστη, πάντοτε- μια ματιά στον σύγχρονο άνθρωπο και τη μοίρα του που αισθάνεται μετέωρος ανάμεσα στην εκρηκτική ανάπτυξη της τεχνολογίας και την κυριαρχία ενός οικονομικού συστήματος με ανάλγητο πρόσωπο.
Το ταξίδι, λοιπόν, που υπόσχεται ο σημερινός Αστρολάβος, έχει έναν γνώριμο προορισμό. Είναι οι κόσμοι που κινείται χρόνια τώρα ο συγγραφέας: τα αινίγματα του Σύμπαντος και η πορεία της Ελλάδας, οι κατακτήσεις της επιστήμης και η ανθρώπινη μοίρα. Μόνον που οι κόσμοι αυτοί του συγγραφέα, όπως το ίδιο το Σύμπαν μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, μοιάζουν τώρα σαν να διαστέλλονται αιφνίδια και ανεξήγητα, σαν να θέλουν να καλύψουν τον χώρο και τον χρόνο. Η προσδοκία τους είναι ότι κάπου εκεί θα συναντήσουν και τους κόσμους του αναγνώστη, τις αγωνίες και τα ερωτήματά του. Τότε η χειραψία, του συγγραφέα με τον αναγνώστη, δεν θα είναι πια στα σκοτεινά, θα γίνει υπό το φως των άστρων και με το στίγμα που αποκάλυψε ένας αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής.
Βιογραφικό:
Ο Γιώργος Γραμματικάκης γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο Ηράκλειο της Κρήτης. Διέγραψε, στη συνέχεια, έναν μεγάλο κύκλο σπουδών και επιστημονικής έρευνας, για να επιστρέψει το 1982 στα πάτρια εδάφη ως καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ενδιάμεσοι σταθμοί ήσαν το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Imperial College του Λονδίνου, ο «Δημόκριτος» και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN) στη Γενεύη. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα στρέφονται γύρω από τη δομή της ύλης και την κοσμολογία, ενώ ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Harvard ασχολήθηκε επίσης με την ιστορία της επιστήμης. Συμμετείχε ακόμα στο πείραμα «Νέστωρ», που είχε ως στόχο να ανιχνεύσει τα φαντασματικά νετρίνα στα θαλάσσια βάθη της Πύλου.
Εξελέγη δύο φορές (1990 και 1993) Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, και για μια τετραετία διετέλεσε Πρόεδρος του Ιονίου Πανεπιστημίου. Υπήρξε μέλος του Δ.Σ. της ΕΡΤ, Προέδρος του Μουσείου «Νίκος Καζαντζάκης» στην Κρήτη, ενώ από το 2012 είναι Αντιπρόεδρος στο Δ.Σ. της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Συνεργάσθηκε παλαιότερα με τις εφημερίδες Βήμα και Ελευθεροτυπία, και αργότερα με το διαδικτυακό Protagon. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη σύνδεση της Επιστήμης με τη Μουσική, και οι σχετικές εκδηλώσεις, με τη συνεργασία κορυφαίων μουσικών, έχουν παρουσιασθεί σε πολλά μέρη της Ελλάδος, αλλά και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Υπήρξε μέλος σε επιτροπές Ευρωπαίων εμπειρογνωμόνων για τις προοπτικές της παιδείας και της έρευνας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Έχει τιμηθεί με ποικίλες διακρίσεις, ενώ είναι επίτιμος δημότης των δήμων Δράμας και Σητείας. Το 2014 εξελέγη Ευρωβουλευτής με το «Ποτάμι», και από τότε συμμετέχει στις Επιτροπές Πολιτισμού και Παιδείας, και επίσης Περιβάλλοντος και Δημόσιας Υγείας, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Εκτός από την Κόμη της Βερενίκης, από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία του Η αυτοβιογραφία του φωτός και Ένας αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής, και από τις εκδόσεις Πόλις τα Κοσμογραφήματα (εξαντλημένο). Η Κόμη της Βερενίκης, που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1989, έγινε και τηλεοπτική σειρά από την ΕΤ-1.